‘Niet blindstaren op onze kernfuncties’ – in gesprek met Robin Verleisdonk

Hoe voeren bibliotheken hun taken uit in het gebied waarin en waarvoor zij werkzaam zijn? Bij welke kernfuncties liggen hun kansen en hun uitdagingen? En hoe zouden we het bibliotheekveld nog beter kunnen inrichten om die functies optimaal te vervullen? In deze serie interviews nodigt Anne van den Dool (KB) bibliotheekdirecteuren uit met een frisse blik te kijken naar de sector en haar taken.

Robin Verleisdonk, directeur van de Bibliotheek Helmond-Peel, zette vier jaar geleden zijn eerste stappen in de bibliotheekwereld. ‘Meteen kwam ik erachter dat er veel meer leven in de bibliotheek zit dan ik altijd dacht,’ vertelt hij. ‘Destijds stond de toekomst van de bibliotheek flink op het spel. Dit moeten we niet laten gebeuren, dacht ik. Ik kende de bibliotheek altijd al als een plek waar je op een laagdrempelige manier ontzettend veel kennis kunt vergaren.’

Met die instelling veroverde Verleisdonk een plek in het innovatieteam van de bibliotheek in Eindhoven. Even later maakte hij de overstap naar de Bibliotheek Helmond-Peel, waar hij ook is opgegroeid, en waar hij op amper dertigjarige leeftijd het directeursstokje overnam. ‘Omdat ik hier vandaan kom, ken ik de uitdagingen van dit gebied,’ aldus Verleisdonk. ‘We hebben hier te maken met inwoners met een lage taalvaardigheid en mensen die digitaal de weg niet goed weten te vinden. Dat leidt tot multiproblematiek: men krijgt er ook nog eens financiële en gezondheidsproblemen bij.’

Hoewel de bibliotheek een doorslaggevende rol kan spelen in het oplossen van zulke zaken, ziet Verleisdonk dat veel bibliotheekorganisaties nog erg naar binnen gekeerd zijn. ‘We nemen het gemeenten kwalijk dat we met zoveel bezuinigingen te maken krijgen – terwijl ik denk dat dat vooral betekent dat we ons verhaal beter voor het voetlicht moeten brengen. Er zijn zoveel maatschappelijke uitdagingen waarin de bibliotheek van doorslaggevende betekenis kan zijn. Soms blijven bibliotheken hangen in een klaagzang, die mijns inziens weinig constructief is.’

Van Verleisdonk mag het allemaal wat activistischer. ‘We mogen best wat beter laten horen waarvoor we als bibliotheek staan. Als iemand dat niet goed begrijpt, moeten wíj het beter uitleggen.’

Met zijn jonge leeftijd hoopt Verleisdonk wat verfrissing in dat debat te kunnen brengen. ‘We zien hoe het hele netwerk pogingen doet te verjongen. De groeiende maatschappelijke functie past daar goed bij: jongeren die nu de arbeidsmarkt betreden, hebben sterke behoefte aan een werkgever die iets voor de samenleving betekent. Met die drive moeten we als bibliotheken meer doen.’

Verleisdonk is weinig gericht op de wettelijk vastgelegde kernfuncties van de bibliotheek, geeft hij toe. ‘In mijn ogen zijn die zo vanzelfsprekend dat je ze automatisch uitvoert. In de ene gemeente ligt meer zwaartepunt op de ene taak en in de andere gemeente meer op de andere. We moeten ons niet zo blindstaren op die kernfuncties: eerder moeten we om ons heen kijken en zien waaraan behoefte is. Binnen iedere gemeente moeten we kijken hoe we kunnen aansluiten bij wat daar specifiek gebeurt.’

Een mooi voorbeeld daarvan is te vinden in Helmond, waar onlangs een TechLab is geopend. ‘Dat sluit perfect aan bij de groei van de Brainport Regio, een technologieregio waarin bedrijven, overheden en onderwijsinstellingen samenwerken aan een mooiere toekomst. Via die route komen ook kansarme kinderen in aanraking met techniek, terwijl die mogelijkheid normaal gesproken aan hen voorbij zou gaan. Dit project valt niet per se te scharen onder een van de kernfuncties, maar is mijns inziens wel nodig.’

Ook wordt op dit moment in Asten gewerkt aan nieuwe huisvesting voor de bibliotheek. ‘Dat is een interessant proces,’ aldus Verleisdonk. ‘Je krijgt de kans niet alleen het gebouw, maar ook de functies van de bibliotheek opnieuw in te richten. Dat doe je tegenwoordig nooit meer alleen: je zit in één pand met een welzijnsorganisatie, een sociaal team, de seniorenvereniging, noem het maar op. Dat vind ik een mooie ontwikkeling: door die samenwerkingen sluit je beter aan bij de sociale ambities van de omgeving.’

Tijdens de gesprekken met de vier Brabantse gemeenten waarvoor de Bibliotheek Helmond-Peel werkzaam is, komen de vijf kernfuncties zelden ter sprake, aldus Verleisdonk. ‘We krijgen van de gemeenten de kans om veel projecten op te pakken, of die nu aansluiten bij ons takenpakket of niet. Dat is een lastige afweging: je bent als bibliotheek geneigd veel kansen te zien, maar je kunt die niet allemaal grijpen. Daar hebben we simpelweg de financiële middelen niet voor. In ons nieuwe beleidsplan richten we ons daarom vooral op taal- en digitale ontwikkeling, kennisdeling en ontmoeting. Ook als we samenwerken met andere organisaties, geven we aan dat daar onze focus ligt. Daarbij kijken we ook goed naar punten waarop het landschap eventueel al verzadigd is. Als een activiteit door een andere organisatie in de regio al heel goed georganiseerd wordt, hoeven wij ons niet per se in dat vaarwater t e begeven. In Helmond zit bijvoorbeeld het grootste literair café van Nederland, waar schrijvers vanuit het hele land naartoe komen. Dan kunnen wij beter andere diensten aanbieden.’

Tussen de gemeenten Asten, Deurne, Helmond en Someren bestaan flinke verschillen in bibliotheeksubsidie. ‘We moeten zakelijk zijn,’ vindt Verleisdonk. ‘Als een gemeente minder betaalt, krijgt die daar nu eenmaal minder voor terug. Eén gemeente in ons werkgebied betaalt fors minder dan de rest. Daarvoor kunnen wij alleen een basic uitleenfunctie verzorgen. Dat begrijpt zo’n gemeente. Voor onze ambities is het wel vervelend. Wij hebben meer middelen nodig om de rollen te vervullen die we voor ons zien.’

Voor Verleisdonk staat de bibliotheek voor begeleiding bij persoonlijke ontwikkeling, die ervoor zorgt dat mensen kunnen meedoen in de samenleving. Voor een specifieke groep in zijn werkgebied is dat een behoorlijke uitdaging: in het zuidoosten van Brabant zijn veel arbeidsmigranten uit Oost-Europa gevestigd, die moeite hebben met de Nederlandse taal. ‘In Helmond is de derde Poolse wijk van Nederland te vinden,’ aldus Verleisdonk. ‘Bij Oost-Europese kinderen die voor het eerst naar school gaan wordt al een achterstand in het taalniveau geconstateerd. Ook bij hun ouders die deelnemen aan activiteiten van de bibliotheek zien we dat zij moeilijker kunnen meekomen.’

Daarom heeft de bibliotheek nu een projectgroep opgericht, die samenwerkt met scholen, de gemeente, welzijnsorganisaties en de Poolse gemeenschap. ‘Samen ontwikkelen we een aanpak, onder meer met specifieke activiteiten voor deze doelgroep en een anderstalige boekencollectie,’ licht Verleisdonk toe. ‘Wij geloven dat de moedertaal een goede ingang is om ook de Nederlandse taal machtig te worden en zo toegang te krijgen tot de rest van het aanbod van de bibliotheek.’

De meeste zorgen maakt Verleisdonk zich om de leesvaardigheid van zowel kinderen als volwassenen. ‘We zijn bezig een leesoffensief op te zetten richting het onderwijs, zowel in de vorm van losse als van structurele dienstverlening. Alles om ervoor te zorgen dat er meer wordt gelezen. Met meer dan honderd verschillende nationaliteiten in ons werkgebied is dat een behoorlijke uitdaging. Het liefst willen we iedereen bedienen, maar we kunnen alleen de functies uitoefenen waarvoor we worden betaald. Het inzetten van meer personeel is duurder dan het vergroten van de collectie, terwijl de nieuwe functies van de bibliotheek vooral om dat eerste vragen.’

Verleisdonk ziet hoe mensen van alle kanten naar de bibliotheek worden gestuurd om hun vragen beantwoord te krijgen. ‘Als het bij de bank niet lukt om te internetbankieren, wordt men naar ons gestuurd,’ ziet hij. ‘Ook gemeenten verwijzen regelmatig naar ons door. Aan hen proberen we duidelijk te maken welke producten en diensten we kunnen bieden tegen welk tarief. Onze financiering moet matchen met ons takenpakket.’