‘Heropening stelt bibliotheek voor grote uitdagingen’ – dubbelinterview Els Brons en Anton Kok

Dit interview is onderdeel van de serie ‘Vooruitblikkende bibliotheken tijdens de coronacrisis’. Anne van den Dool (onderzoeksredacteur bij de KB) bevraagt hiervoor directeuren in bibliotheekland naar specifieke thema’s die spelen bij de maatregelen rondom het coronavirus en het vooruitzicht op eventuele heropening.

Op dinsdagavond 21 april werd duidelijk dat bibliotheken in elk geval tot 20 mei hun vestigingsdeuren nog gesloten moeten houden. Die middag ging interim-directeur Anton Kok van de VOB op bezoek bij Els Brons in de bibliotheek Hilversum, om daar te onderzoeken voor welke uitdagingen bibliotheken bij heropening zullen komen te staan. Anne van den Dool (onderzoeksredacteur bij de KB) sprak met hen over hun bevindingen.

‘Natuurlijk zijn we een nanoseconde teleurgesteld geweest,’ geeft Anton Kok toe. ‘We hebben contact gehad met het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), dat aangaf op dit moment van de crisis nog te druk te zijn met het vormgeven van protocollen voor de heropening van het onderwijs, waardoor andere sectoren minder prioriteit kregen. Voor nu hebben we ons daarbij neer te leggen, en kunnen we ons richten op de periode vóór de heropening en daarna.’
Daarvoor liggen al meerdere plannen klaar, laat Kok weten: ‘We willen nog meer aandacht besteden aan de vormgeving van de afhaalbibliotheek. Ook de Bibliotheek op school verdient nu prioriteit, zeker met het oog op de gefaseerde herstart van het basisonderwijs. Daarnaast blijft het digitale aanbod van bibliotheken hoog op de agenda staan: dat blijft de komende weken én daarna relevant.’

Om meer zicht te krijgen ging Kok op dinsdagmiddag 21 april langs bij de bibliotheek in Hilversum, de stad waar hij twee maanden geleden vanuit Bussum naartoe verhuisde. ‘Ik trof daar een behoorlijk geoliede machine. Boekentassen worden klaargezet, die klanten via een specifieke route kunnen ophalen en terugbrengen. Ik zag medewerkers met veel enthousiasme aan het werk om deze dienst zo soepel mogelijk te laten voorlopen.’
Samen met directeur Els Brons liep hij door het pand om helder te krijgen met welke uitdagingen de gemiddelde bibliotheekvestiging precies te maken heeft. Dat begint al bij de deur, ontdekte Kok. ‘In tegenstelling tot veel supermarkten heeft de gemiddelde bibliotheekvestiging geen aparte in- en uitgang. Daardoor is het lastiger deze twee bezoekersstromen gescheiden te houden.’
Verder blijken trappen een uitdaging: ook daar is het lastig met zoveel verschillende bezoekersstromen anderhalve meter afstand te houden. Een stoplicht dat duidelijk maakt welke stroming mag lopen en welke nog even moet blijven stilstaan zou een oplossing kunnen bieden. Daarnaast leeft de vraag in hoeverre toezicht gehouden moet worden op de boekenkasten, met bezoekers die materialen oppakken en weer terugzetten.

Sommige bibliotheken krijgen zo’n haal- en brengservice als in Hilversum simpelweg niet voor elkaar, beseft Kok. ‘Ze bevinden zich bijvoorbeeld in een zwaar getroffen gebied of werken veel met oudere vrijwilligers, die tot de risicogroep behoren. We horen de signalen van bibliotheken die zeggen: nu mijn collega’s zulke diensten aanbieden, ontstaat die vraag bij ons ook. Natuurlijk is het niet prettig nee te moeten verkopen, maar wat niet kan, kan simpelweg niet. Onze boodschap is: wees realistisch en bespreek met medewerkers wat wel en niet kan. Handel niet naar de wens zoveel mogelijk diensten te kunnen verlenen, maar naar gezond verstand. Hoe belangrijk onze functie als bibliotheek ook is, we vervullen nu eenmaal geen primaire levensbehoefte.’
Dat geldt ook voor een eventuele heropening, wanneer die ook kan plaatsvinden. ‘Als we 28 april opnieuw open hadden gemogen, had ik alle bibliotheken met klem op het hart gedrukt: als het niet lukt om op exact die datum de deuren te openen, moet je het vooral niet doen. Het is geen probleem als het iets langer duurt voordat we weer open gaan. Hetzelfde geldt voor het optuigen van de Bibliotheek op school. Als het primair onderwijs weer mag opstarten, hebben juffen en meesters het druk genoeg met allerlei andere zaken. Stel jezelf ook in het contact met andere partners daarom altijd de vraag: kan die andere organisatie het aan om de samenwerking opnieuw op te starten?’

Ook een langetermijnvraag is die naar de verblijfsfunctie van de bibliotheek. ‘Momenteel zijn we vooral bezig met de kwestie hoe we bezoekers zo kort mogelijk in de bibliotheek kunnen laten verblijven,’ licht Kok toe. ‘Ook daarin leren we van de technieken die supermarkten toepassen: ook zij willen klanten zo snel mogelijk langs hun producten loodsen in de hoop dat ze gauw vinden wat ze zoeken. Voornamelijk voor bibliotheken met een kleiner vloeroppervlak wordt dit een enorme uitdaging. We hebben ook gekeken naar het aantal personen dat je per vierkante meter in een bibliotheekvestiging maximaal zou mogen toelaten, en dat aantal ligt veel lager dan een supermarkt – juist vanwege de behoefte van bezoekers langer in de bibliotheek te blijven. Natuurlijk is het treurig dat we mensen op de korte termijn nog geen uitgebreid verblijf in de bibliotheek kunnen bieden, maar daar krijgen ze een uitgebreid online aanbod voor terug.’
Kok streeft ernaar de verdere zoektocht naar oplossingen zo democratisch mogelijk te laten verlopen. ‘We zien hoe bibliotheken tijdens deze crisis uitgebreid onderlinge ervaringen uitwisselen. Dat willen we graag nog verder stimuleren.’

‘Natuurlijk willen we open,’ bevestigt directeur Els Brons, ‘en het liefst zo snel mogelijk. Aan de andere kant staat de veiligheid van onze bezoekers en medewerkers natuurlijk voorop. In alle eerlijkheid zie ik dat we die veiligheid momenteel niet op alle vestigingen kunnen bieden. Onze ingang is vrij smal, onze lift is klein en wat ouderwets. Ook de trappen vormen een uitdaging. Aan de ene kant vinden we het natuurlijk jammer om dat te moeten concluderen; aan de andere kant is het prettig dat we nu meer de tijd krijgen om goede instructies en protocollen te kunnen opstellen.’
Voorlopig telt Brons haar zegeningen met de opgestarte uitleenbibliotheek. ‘En toch: ook als onze deuren weer open mogen, zullen we op korte termijn waarschijnlijk niet kunnen zeggen dat de bibliotheek weer op volle toeren draait. Het leescafé kan niet open, want dat valt onder het kopje horeca. De cursusruimtes zullen voorlopig nog even leeg blijven. In het theater zullen geen voorstellingen gespeeld worden. Aan de tafels zullen voorlopig nog geen jongeren in groepjes zitten studeren. Bezoekers voor wie de bibliotheek als een tweede thuis is, krijgen voorlopig niet de kans om bij ons met een krant of een tijdschrift in een leesstoel te zitten. Dat is in feite een treurige boodschap, zeker omdat we er de afgelopen jaren als bibliotheeksector zo hard aan gewerkt hebben om meer te zijn dan een uitleeninstelling.’
Een bibliotheek is in feite een dagelijks evenement dat van het moment van opening tot het moment van sluiting duurt, betoogt Brons. ‘Wij krijgen dagelijks zo’n achthonderd mensen over de vloer. Vijftig procent daarvan komt voor onze uitleenfunctie en vijftig procent wil gebruikmaken van een van onze andere diensten. Als tot september geen evenementen kunnen plaatsvinden, vraag ik me af wat voor die tijd wel in de bibliotheek mag.’

Tot die tijd prijst Brons zichzelf gelukkig met de diensten die wel kunnen worden opgezet en de waardering die daarvoor wordt ontvangen. ‘We maken verrassingstassen met boeken, die door onze leden met gejuich worden ontvangen. We krijgen chocolaatjes, bloemen en kaartjes. Eens temeer wordt nu duidelijk hoe belangrijk onze sociale functie is.’