‘Goede buur is van grote waarde’ – in gesprek met Hans Hilbers

Hoe voeren bibliotheken hun taken uit in het gebied waarin en waarvoor zij werkzaam zijn? Bij welke kernfuncties liggen hun kansen en hun uitdagingen? En hoe zouden we het bibliotheekveld nog beter kunnen inrichten om die functies optimaal te vervullen? In deze serie interviews nodigt Anne van den Dool (KB) bibliotheekdirecteuren uit met een frisse blik te kijken naar de sector en haar taken.

Sinds 1 maart heeft Hans Hilbers niet alleen de Bibliotheek Zwartewaterland en Kop van Overijssel, maar ook Staphorst onder zijn hoede. Samen vormen deze bibliotheekstichtingen een sterk trio, dat nauw met elkaar samenwerkt.

Hilbers zag een grote meerwaarde in deze regionaliseringskans. ‘Met zijn drieën hebben we simpelweg meer volume: samen bereiken we ruim 85.000 inwoners. We zijn gehuisvest in elf moderne gebouwen in allerlei constellaties: soms zitten we bij een school in huis, soms in een meer commerciële omgeving, soms in een kulturhus. Samen zijn we goed voor 22.000 leden en voor nog een veel groter bereik: het aantal mensen dat dagelijks naar ons toe komt voor een kopje koffie en de krant, is groot.’

Daarnaast zag Hilbers mogelijkheden op personeelsgebied. ‘We beschikken nu over een groter aantal professionals, wat ons de kans geeft onszelf op te delen in kleinere teams met specialisten. Hier wordt onze organisatie diverser van: de een is meer een plannenmaker, de ander meer een uitvoerder.’

Dat geldt met name voor het onderwijs, waarin collega’s ieder hun eigen ervaring hebben met verschillende leeftijdsgroepen. ‘We zien ons bereik richting basisscholen groeien, en streven daar ook naar bij het voortgezet onderwijs,’ aldus Hilbers. We zien hoe met name basisschooldocenten moeite hebben met het technisch onderwijs, dat tegenwoordig onderdeel is van het curriculum. Daar kunnen wij hen bij helpen – bijvoorbeeld met ons FabLab, waar kinderen naar hartenlust kunnen leren, spelen en ontdekken.’

De nauwe samenwerking tussen de drie bibliotheekorganisaties is niet geheel nieuw: eerder wierven Zwartewaterland, Kop van Overijssel en Staphorst bijvoorbeeld al voor nieuwe functies. ‘Samen kunnen we een functie van groter formaat creëren, waardoor we medewerkers gemakkelijker aan ons kunnen binden,’ legt Hilbers uit. ‘Ook als directies hadden we altijd al veelvuldig overleg. We stemden bijvoorbeeld af wie welke bijeenkomsten namens ons drieën bezocht, zoals de ledenvergaderingen van de VOB en directievergaderingen in de provincie. Daarvoor was altijd al goed vooroverleg nodig, waardoor we goed wisten wat onderling speelde. Ook leenden we al graag van elkaar. Een mooi visiestuk of monitoringssysteem deelden we maar al te graag. Zo help je de ander verder.’

Zoveel saamhorigheid, dat zie je niet altijd tussen bibliotheken – ook niet als ze geografisch zo dicht bij elkaar liggen. ‘Zoveel mogelijk met elkaar delen, dat is ons devies,’ aldus Hilbers. ‘Een open klimaat, dat zijn we in Overijssel heel erg gewend. De provincie en gemeenten steunen ons daarin ook: zij zien, net als wij, welke vruchten we van zo’n nauwe samenwerking plukken.’

Toch zijn er ook lokale verschillen. ‘De ene gemeente vraagt meer van ons op het gebied van cultuureducatie, de andere vindt een gezinsaanpak als de VoorleesExpress weer belangrijker,’ licht Hilbers toe. ‘De derde hecht weer meer aan de samenwerking met lokale partners. Hoe dicht we ook bij elkaar liggen, geen gemeenschap is hetzelfde.’

Wel zitten alle gemeenten op één lijn waar het gaat om de waardering voor de bibliotheek. ‘Met mij is tot nu toe nog niet gesproken over bezuinigingen,’ laat Hilbers weten. ‘We voeren vooral gesprekken over de inhoud. Die verandert mee met de wisselingen van de wacht door verkiezingen en de bijbehorende coalitieprogramma’s, maar het belang van de bibliotheek wordt overal evenveel op waarde geschat. We zijn een schakel in de lokale samenleving. We zitten hier op het platteland en niet in de grote stad. Dat maakt een groot verschil: wij zijn hier broodnodig, brengen binding aan in de gemeenten. Als we ook nog de flexibiliteit kunnen tonen die ons laat meebewegen met al die verschillende partijprogramma’s, zitten we voor de komende jaren goed.’

Hilbers prijst zich gelukkig met een regio waarin zo’n rijke leestraditie is. ‘Natuurlijk draait het in de bibliotheek al lang niet meer alleen om lezen en boeken uitlenen, maar het is toch fijn als die basis goed zit,’ vindt de directeur. ‘Toen we op 11 mei weer open mochten, ben ik langs geweest op onze elf locaties. Het was ontzettend druk.’

Toch valt er nog van alles te winnen. ‘Voor ons nieuw en spannend is het idee dat we in gesprek moeten met de mensen voor wie we onze programma’s maken,’ legt Hilbers uit. ‘Dat moet meer in ons systeem terechtkomen: we moeten vragen hoe de mensen het vonden. Zijn ze niet tevreden of worden vooraf gestelde doelen niet gehaald, dan moeten we het programma in kwestie verbeteren of ermee stoppen. Zo simpel is het.’

In de Bibliotheek Staphorst, Kop van Overijssel en Zwartewaterland schalen ze op waar mogelijk. ‘Als buren zeggen: wij willen ons ook wel bij jullie aansluiten, dan kunnen we natuurlijk altijd in gesprek gaan,’ laat Hilbers weten. ‘Je kunt op allerlei terreinen efficiënt samenwerken: niet alleen op de inhoud, maar ook in de bedrijfsvoering. In Overijssel streven we bijvoorbeeld naar een duurzame vorm van werkgeverschap die in netwerkverband plaatsvindt.’

Een goede buur is van grote waarde, weet Hilbers. ‘Soms realiseer je je niet hoeveel kwaliteiten en kansen er om je heen te vinden zijn. De corona situatie heeft dat besef alleen maar versterkt. In sommige gevallen kun je je zelfs afvragen of het niet beter is als één organisatie verder te gaan. Als die vraag van onderaf komt, zo’n fusie de efficiency vergroot en iedereen er blijer van wordt, is het zeker de moeite waard daarover na te denken. Bij ons is dat nog niet het geval: voor de komende periode hebben we afgesproken op deze voet verder te gaan – maar wie weet wat de toekomst ons brengt.’

Zo min mogelijk grenzen, is dat Hilbers’ hoogste doel? ‘Het is ook goed dat het bibliotheeknetwerk in compartimenten is opgedeeld, die zich deels aanpassen aan de grenzen van provincies en gemeenten. Anders worden die onderdelen te groot en te log. Wel ben ik ervoor om waar mogelijk over grenzen heen te kijken. Blijf je altijd afvragen: waarom is die grens er eigenlijk? En kunnen we wellicht ook zonder?’