Ga door naar hoofdcontent
InterviewsDe bibliotheek als veilige werkomgeving

De bibliotheek als veilige werkomgeving

Dinsdag 29 oktober 2024

De vele vormen van grensoverschrijdend gedrag die de afgelopen jaren de media haalden, laten zien hoe belangrijk én ingewikkeld het is een veilige werkomgeving te creëren. Hoe doe je dat, ook als bibliotheekorganisatie? Beleidsadviseur Erik van de Haar en bibliotheekdirecteur Jantine van den Boom geven tips.

Jantine van den Boom

Jantine van den Boom, directeur-bestuurder van Bibliotheek De Lage Beemden, herinnert het zich als de dag van gisteren. Een vaste bezoeker had zich al een aantal keren verbaal agressief uitgelaten, maar ging nu met seksueel grensoverschrijdend gedrag richting verschillende bibliotheekmedewerkers helemaal over de schreef. ‘Ik moest als eindverantwoordelijke in enkele seconden bepalen wat ik moest doen,’ aldus Van den Boom. ‘Ik moest de betrokken medewerkers hun verhaal laten doen, de politie inschakelen én de rust bewaren – en dat het liefst allemaal tegelijk. Sindsdien weet ik: voor zulke momenten heb je een protocol nodig.’

Meer bibliotheken zullen het probleem van overlast gevende bezoekers herkennen. Ook achter de schermen kunnen bibliotheekorganisaties echter last hebben van grensoverschrijdend gedrag. ‘Sinds die ene ervaring ben ik me er bewuster van hoe snel een persoonlijke grens in het contact tussen mensen kan worden overschreden,’ vertelt Van den Boom. ‘Als ik er met collega-directeuren over praat, hoor ik nogal eens dat zulke situaties binnen de eigen organisatie niet voorkomen. Inmiddels weet ik: het komt overal voor.’

Subtiel gedrag

Dat bevestigt ook Erik van de Haar, een van de beleidsadviseurs van Mariette Hamer, regeringscommissaris seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld. Haar positie werd gecreëerd naar aanleiding van een BOOS-aflevering over talentenjacht The Voice, waaruit bleek dat er veel machtsmisbruik en ook seksueel grensoverschrijdend gedrag plaatsvond. Sindsdien werkt een bureau van zestien medewerkers onophoudelijk aan het verbeteren van de situatie. Binnen dit team houdt Van de Haar zich voornamelijk bezig met een gezonde en veilige werkomgeving. Hij schreef onder meer een handreiking over dit onderwerp en werkt met verschillende branches, zoals omroepen, aan een sectorbrede aanpak voor grensoverschrijdend gedrag.

Erik van de Haar

‘Zulk gedrag kan veel subtieler zijn,’ weet ook Van de Haar. ‘Veel gebeurt achter gesloten deuren, en krijgt de vorm van pesten, intimidatie of seksueel grensoverschrijdend gedrag. Het kan lastig zijn dit aan te pakken: soms is het simpelweg het ene woord tegen het andere.’

Veel organisaties weten niet goed hoe ze met zo’n situatie moeten omspringen, concludeert de beleidsadviseur. ‘Ze starten vaak langdurige onderzoeken, terwijl meestal niemand daar beter van wordt. Belangrijker is om snel en zorgvuldig te handelen en erkenning te geven aan het slachtoffer. Soms is een simpel sorry al voldoende.’

Regels opstellen

Om grensoverschrijdend gedrag zoveel mogelijk te voorkomen, is het essentieel een goede gedragscode op te stellen. ‘Spreek onderling af hoe je met elkaar omgaat en spreek elkaar erop aan als iemand zich er niet aan houdt. Soms vraagt dit om een cultuurverandering, en dat kan wat langer duren.’

Binnen de bibliotheeksector zijn veel mensen bereid over dit onderwerp het gesprek aan te gaan, observeert Van den Boom. ‘Bibliotheken zijn over het algemeen sociale organisaties, die medemenselijkheid hoog in het vaandel hebben. Met pesten, roddelen en dominant gedrag overschrijd je echter ook al grenzen. En dat komt ook in onze sector voor. Wanneer je geconfronteerd wordt met zo’n situatie, is dat ongemakkelijk: managers en directeuren vinden het pijnlijk te moeten concluderen dat dat onder hun toezicht gebeurd is. Pas wanneer we over zulke gevoelens het gesprek leren voeren, komen we verder.’

Leidinggevenden zijn vaak niet getraind om met zulke situaties om te gaan, weet Van de Haar. ‘Ze zijn op managersposities terechtgekomen omdat ze goed zijn in hun vak, maar hebben vaak nog te weinig kennis en vaardigheden om de sociale veiligheid te bevorderen. Daarom zijn we trainingen aan het ontwikkelen die hen daarin kunnen bijscholen.’

Ervaringen uitwisselen

Wat kunnen leidinggevenden doen om een veilige werkomgeving te creëren? ‘Bevraag mensen actief op de cultuur in de organisatie. Zorg voor je eigen zichtbaarheid. Wees een boegbeeld: maak geen misbruik van je macht. Neem het onderwerp serieus, laat het niet liggen en faciliteer het gesprek. Niets doen is geen optie.’

Ook medewerkers kunnen het goede voorbeeld geven, aldus Van de Haar. ‘Check bij je collega’s: ben je oké? Stel regels op: raken we elkaar aan, geven we een knuffel? Het antwoord hoeft niet voor iedereen hetzelfde te zijn. Respecteer elkaars grenzen en spreek elkaar erop aan.’

Die ene onprettige ervaring heeft bij Van den Boom en haar organisatie veel losgemaakt. ‘We hebben onze gedragsregels en protocollen aangescherpt en ervoor gezorgd dat iedereen deze kent. Maar nog veel belangrijker is dat we het gesprek blijven voeren over wat het inhoudt om je veilig te voelen op het werk. Daardoor is er nog meer openheid en vertrouwen. Ik merk dat mensen het meteen durven melden als er iets niet in de haak is. Het zou mooi zijn als meer bibliotheken dit onderwerp hoog op de agenda zetten en hierover ervaringen met elkaar uitwisselen. Iedere organisatie heeft een eigen karakter en lokale context, maar er is ook genoeg overlap.’

Lees meer over een veilige werkomgeving in het referentiekader Goed en aantrekkelijk werkgeverschap dat vorig jaar is opgesteld door de VOB.